Мұхит жуа аршу(аударма)

ЕСКЕ АЛУ БЕЙНЕ МҰХИТ ЖУА АРШУ СИЯҚТЫ 

  Жунт Глас  

(Романнан үзінді)

Аударушыдан:

  Жунт Глас _ 1927 жылы туылған. Германияның осы заманғы атақты жазушысы. 1999 жылғы Нобель әдебиет сыйлығының иегері. « Мұхит жуа аршу»_ оның 12 жастан 32 жасқа дейнгі тұрмыс барысын естелктеген шғарма. Шығарма өзегінде өзінің жас шағында натсистердің құралды партиясының қорғау әтретіне қатынасқанын ызаға булыға отырып жазған. Кітапта, ол бір-бірлеп жастық оты жалындаған өзін тектей отырған әрі қабат-қабаттай өз еске сақтауын арши отырған. Әйтсе де бұл бір азапты да ауыр, көз жасқа шыланған барыс еді. Өйткені, бұл Гластың қарауынша :« осы кітапқа сөзсіз бір форма табу керек болды, ең қиыншылығы осы болатын. Біздің естегілеріміз , біздің өз-өзімізге жасаған кескіндемеміздің елді алдау мүмкіншілігі жан-жақтылы_міне (естелік , өздік кескін) үнемі адам алдамшылық, бұл бүкіл жамағатқа тайға басқан таңбадай анық ақиқат еді. Біз өз бастан кешкендерімізді көркемдеп, сахыналастырып, бірсін-бірсін ескерусіз қалған уақиғаларды жинақтастыруымыз керек. Мен осынау барлық еңбектерімді олар көрген жерден-ақ біле қояды, әдеби естеліктің жаман аты да осының ішінде деп ойлаймын, «Мұхит жуа аршу»-дәл осы болмақ. Мұхит жуаны аршыған шақта, яғни, шығармашылықпен айналысқан шақта, бұлар бір-бір қабықтан, бір-бір сөйлемнен барған сайын көрнектілене түсті, адамдар сол шақтарда ғаламнан аты өшіп жоғалғандардың өмірге қайтадан келіп жатқанын көре алады.»

 Бір түн жүріс барысында, сансыз рет тоқтаған Отарба ақыры империяның астанасына келіп жетті. Отарбаның кібіртіктей аялдамаға кіруі, бейне жолаушылардан сұрастырылмаса да барлығы алдын-ала орналастырылып қойғандай. Аспаннан жаумаған қиыспастығымызды да олардан жалбарына сұрай, қазірден бастап болашақты есте сақтарлығымызды толтыра бастайтындаймыз.
 Менің еске ала алатыным, жол үйіндісінің екі жағалауындағы бірнеше қатар үйлер және бірнеше қамақхана районының өртеніп жатқаны болды. Ғимарат терезесінен жарқылдаған от ұшқыны көрінеді. Тағы да ары қарай қарасаңыз, қою қараңғылық арасындағы гүрс-гүрс жарылған көше мен ағаштары бітік өскен артқы ауланы байқайсыз. Ең мықтағанда тек бірнеше шіріген қағаз қиқымы тектес адам бейнелері ғана көз алдыңызда көлбірекдейді. Лек-лек болған топты бейнелер мүлдем ғайып болған. Вокзал ішінде, көпшілік жан көз жетер жердегі лаулаған өртке пысқырып та қарамайтын сыңайлы. Бұл арада шақ-шәлекейі шыға сапырылысқан мынадай көріністер бар еді: келіп-кетіп сеңдей соғылысқан, балағаттасқан әскер, кенеттен жабыла қарқылдасқан қатты күлкі дауыстар, демалысын аяқтатып алдыңғы шепке аттанған солдаттар мен алдыңғы шептен демалысқа келген жауынгерлер. Ерікті герман қыздар отрядындағы бойжеткендердің көпшілікке ыстық сусын таратып жатқаны, әскер қатарына ілінген жігіттер мытып кеткен бойжеткендердің «ха-ха-ха»лаған күлкісі де бір үлкен шаруадай көрініп кетер еді.
  Тегі не нәрсе осыншама кеңсірікті ашытты екен ә? Әлде, вокзал сарайының ішіндегі бу машинасының гудогынан шыққан түтіннің зал төбесін бүлдіріп кеткені ме, жоқ әлде, жел ұшырып жеткен өрт күйігінің қоңырсыған иісі ме?
  Аттанар әскерлерге жол азық таратылып берілді, оған темекі де қамтылған екен, қылаяғы мен сияқты темекі шекпейтіндерге де бір қорап бар көрінеді. Алайда менің темекім көзді ашып-жұмғанша таланып түгесілді. Айырбас үшін сапарлас жігіттердің бірі менімен келісті, ол маған тек рожество мерекесінде істетілетін шоколад ортасына қатталған бадамды картоп тосабын берді.
  Жиналу кеңсесі, тізімделу бөлімі, қолбасшылық орталғы.....сансыздаған көрсетпе тақтайшалары кісі көзін шұбартып жіберер еді, қайсысына қабылданарым белгісіз. Құдай оңдағанда, екі жандарым маған жол нұсқады. Олар кеуделеріне шынжыры салақтаған металл куәліктерін асып алыпты, барлық адам оларды «Шынжырлы кескек төбет» атай бере, көпшілік олардан сақ болуын ескертеді екен. Вокзалдың билет сату залында мен сияқты бір жаңа әскер қатар ретінде тізіліп тұр. Ұзақ отпей біреу келіп менің алақаныма мына мазмұндағы Әскери бұйрықты нығарлай салып кете барды: Келергі аялдама Дилсон.
  Мен әскер қатарындағы бозбалалардың жарқын-жарқын күлісіп, ыстық-ыстық әңгімелесіп отырғанын көрдім. Барлық адамның жан аясы таңырқанысқа толы еді. Бейне біз бір түрлі қауіптерге ұшырауымыздың рұхсат етілуі сияқты, қуанышты, еркін. Мен өзімнің қарқылдай күлгенімді естідім. Тіпті, әзірейілмен аймаласып келе жатқанымды да білмеймін. Түс көріп жатқан сияқтымын. Жалғас, әуе шабуылынан қорғану сигналы жаңғырып, барлғымыз вокзалдың кең тынысты жер асты залына кірдік. Бұл ара әуе шабуылынан қорғану үңгірі ретінде істетіледі екен. Жауынгерлер, жай бұқара, аз болмаған балалар, зуза үстінде жатқан жаралы әскерлер көзді ашып-жұмғанша түрлі- түстегі адамдар бір араға топтасып қалды. Адамдар арасында бір топ көркемөнершілер бар болып, ішіндегі бірталайы ергежейлілер екен. Барлығы да сахна киімін киінген, олар қойып жатқан концерттерінің жартысы аяқтағанда әуе шабуылынан қорғану сигналын естіп осы араға қашып келіпті.
  Сыртта әуе зеңбірегі гүрс-гүрс атылып жатыр, төңіректің төрт бұрышы түгелімен бомба күркіріне көмілген. Осылай бола тұрса да, олардың концерті жер асты залында өз жалғасымын таба берді. Бір ергежейлі сахнаға шығып серік ойынын ойнай бастады, конус, шар, реңді сақиналар кеңестікте қалықтап бара жатты, біз оларға қарап аузымыздың аңқиып қалғанын да сезінбей қалған екенбіз. Тағы бірнеше ергежейлілер қосыла серік ойнына шықты. Ішіндегі денесі нәзік те кішкентай бір бойжеткен өз сәулеттілігін иілген денесін бүктей қабыстыру арқылы қалай сәулелендіру керектігін түсінетін тәрізді, сонымен бірге ол сүю ишарасын да барлығымызға бағыштап үлгірді. Бұл көркемөнершілер соғыс базасындағы көшпелі театр үйірмесінікі екен, үйірме бастығы аласа бойлы шал сахнаға шығып өнер көрсетті. Ол кеңестіктегі құр әйнек стаканға су толтыру барысында саусағымен стакан түбін сипалау арқылы таңғаларлық әсем музыкаларды ойнап шығарды, ол өтірік қалыптағы әсем жымиысына бүкіл бетін жаптырып жіберді. Бұл көріністер сенің есіңнен мәңгі шықпастай еді.
  Cигнал тоқтасымен, мен дереу трамвайға отырып өзге бір бекетке жеттім. Ол араға баратын жол бойында ауыз толтырып айтарлықтай ештеңеде жоқ еді. Жаяу әскерлер азықтығындық тосапты бөлкені сөз етуге болмас, оның да ешқандай алдыға озған немесе артта қалған идеялық шифрды шешулігі жоқ. Мен осы арада отырып, осынау соғыс өрті әлі де шарпып жатқан қалада, нақтырақ айтқанда жаңа қала маңында әрі орыны ақмарал районындағы тамаша есікті ғимаратта өзімнің қайсы әскери бөлімге баратындығым туралы бірақ білдім. Маған екінші рет берілген әскери бұйрықта айдан анық жазулы, менің атыммен аталған әскер қатарына кіруші партия қорғау армиясының жаттығу алаңында тәрбиеге қатысып, танкшы әскер болып шығуыма нұсқау көрсетіліпті. Жаттығу алаңы сонау алыстағы Босимия ормандығының мәлім бір жерінде екен...
  Мен сол кезде қорықтым ба, әлде қорықпадым ба? Алпыс жылдан кейінгі бүгінгі күнде де, мен осы жазулар арасындағы екі қайталанған S әрпін көрсем болды тұла-бойым түршігіп кетеді, сонау шақтағы әскер қабылдау кеңсесінде бұларды көрмей қалу мүмкін емес еді. Сол мезетте менің тұла бойым ұқсас түршгіуді сезінді ме?..
  Теңіз жуасының қабығына ешқандай бір қорқылу болып оқылатын, тіпті таң қалудың да ізі жоқ. Жазылмаған еді. Әсіресе, үрейленуді айтқанда, менің партия қорғау қосынын сайдың тасындай таңдамалы армия деп қалғанымды әңгімелеуіме жетпейді. Әскери шек сызығын бұзып кіруге ұрынған жау армиясын тосу үшін Скаидмияңск сияқты жерлерді қоршауға алу, Шарковты қайтадан тартып алу, барлығы да партия қорғау қосынының шабуылшыға жау шебіне омыраулай енуін күтіп тұрар еді. Әскери форма _жеңімдегі анау көне герман әрпімен жазылған S мені ешқашән жеккөрушілкке апармайтын. Өзін маңғаз бір семия еркегі деп білген бозбала үшін, маңыздысы қайсы түрдегі әскери бөлімге қатсу еді. Сонымен бірге ерекше хабарландыру аясынан қарасын батырған сүңгуір кемешілер отрядына баруға болмайды. Баруға тура келсе «Иерік.D. Филонзбейк» танкы дивизиясына барып танкшы болу керек. Менің Ақмарал қолбасшлық орталығынан білгенім, бұл бір жаңадан құрылған қосын екен.
  Мен филонзбейктың кім екенін білетін едім, ол Дихандар соғысы кезінде Швабын одағының төрағасы еді, « жалданбалы әскер атасы» деген аты да бар болатын. Бұл соғыс _еркіндік және азаттық үшін күрескендігі жағынан әйгілі болған. Тағы, партия қорғау қосыны көз қарата алмас дейтіндей емес Европалық салауатпен, әрқайсы дивизиялар арасындағы сәйкесе соғыс жүргізудің тілектестігі кеңестігінде Франциялықтар, тағы да аз болмаған Норвегиялықтар , Даниялықтар, тіпті орта тұстағы Швециялықтардың барлығы шығыс тұстағы алдыңғы шепте бір майдан, яғни, тасқындай келген болшевиктер селінен Европаны қорғау соғысын жүргізді. Егер сылтау табуға тура келсе, қиналмай-ақ қойнмнан сурып берер едім. Сөйтсе де осынау ондаған жылдардан бері, ақыры өзім мен «Партия қорғау қосыны» атты сөзді мойндаудан бас тартуымның екі S әрпімен байланысы бар болды. Соғыстан кейін мен іштей қорлануға шыдай алмай, аздаған ыңғайсыздықтар бұйдалап мақтан етуге тиісті істер айтылуға итермеленсе де ауызға алынбай , үнсіздік сақталынды. Бірақ, үстіге алушылығымыз әлі де бар, оны ешкімнің де жеңілдетуге мүмкіндгі жоқ.
  Мен танкшілер қосынының жаттығуын қабылдадым. Күз келіп қыс өтті. Селқостық жайлады. Сол жылдың күзі мен жазында кейіннен айпараланған соғыс қылмсын естіп көрмесемде, бірақ, алғашқы білместік деп атап алғандарым, менің кезіндегі жүйеге түсірілгендерімді тұмшалай жасырып қала алмайды. Ал, бұл жүйенің жоспары, ұймдастыру, миллиондаған адамдардың қырылуын келтіріп шығарған. Мен өзімді ешқандай бір бұзақылық істемедім деп ақтала алмасам да, және де бүкіл дүние жамағатшылығының әдеттенуіндегі «бірлікте жауапкершілік арқалау» деген нәрсе бүгінгі күнге дейін тасқындап келеді, мезгілдің мен өмір сүрген аралық жылдарында осылардан қатыстылығымның шеттетілуі қиын екені кесікті.

Автордың «Мұхит жуа аршу» романнан 

Қытайшадан аударған: Мейіржан Әуелханұлы